Thanh niên, sinh viên là giai đoạn chuyển tiếp giữa tuổi nhỏ và truo. Có thể chia giai đoạn này trong khoảng từ 14 – 25 tuổi. Đây là giai đoạn bản lề rất quan trọng bởi nó có ý nghĩa định hướng tính cách, hướng phát triển cho mỗi con người trong cả cuộc đời.
Đặc điểm tâm lý lứa tuổi thanh niên, sinh viên tại thời điểm này sẽ phát triển đa dạng và phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố: Hoàn cảnh gia đình, môi trường sống, môi trường học tập, các biến cố xã hội… Tuy nhiên, chúng có 2 đặc điểm chính khá bao quát.
Luôn muốn khẳng định cái tôi là tâm lý thường thấy ở lứa tuổi thanh niên, sinh viên
Tại thời điểm này, cơ thể đã có sự phát triển nhanh và cân đối để chuyển tiếp thành người lớn. Các đặc điểm tâm lý cũng dần hình thành và ổn định. Vị thế xã hội bắt đầu được xác nhận và củng cố. Sẽ lẫn lộn giữa 2 trạng thái, muốn tỏ ra mình là người lớn và khẳng định vai trò quan trọng của mình trong xã hội, thế nhưng đôi khi lại có những biểu hiện muốn thoái lui về giai đoạn trước. Tuy nhiên, tâm lý muốn khẳng định mình vẫn là biểu hiện lấn át. Điều này có mặt tốt và mặt xấu. Nó có thể trở thành động lực để những người ở độ tuổi này nỗ lực hoàn thiện bản thân hơn, nó cũng có thể khiến trở nên nổi loạn và phát triển sai hướng.
Cơ thể và tâm lý đều từng bước trưởng thành hơn, chính những người ở độ tuổi này sẽ cảm nhận được điều này và muốn mọi người biết đến điều đó. Trong quá trình tập làm người lớn, họ có chiều hướng khẳng định địa vị và vai trò của mình. Lòng tự trọng, tình cảm, tinh thần trách nhiệm được thiết lập. Khi được tiếp thu và phát triển đúng hướng, thanh niên sẽ tạo cho mình được lòng tự hào và tự trọng cần có. Ngược lại, biết tôn trọng người khác, kiểm điểm và nhận trách nhiệm khi sai. Họ có nhu cầu rất lớn đó là được coi trọng, được người lớn tôn trọng suy nghĩ và ý kiến cá nhân.
Để chứng minh cái tôi của mình, bản thân sẽ nỗ lực và cố gắng hơn để thể hiện năng lực, bản sắc, đam mê,… Cũng vì thế mà thanh niên, sinh viên là tầng lớp rất năng nổ đối với giao tiếp xã hội, hăng hái tham gia các hoạt động cộng đồng, hoạt động tập thể. Đây là cơ hội thể hiện sức trẻ, năng lực, nhân cách của bản thân các em. Đây cũng là cơ hội tôi luyện, rèn giũa để phát huy tinh thần và khả năng vốn có. Nó có sức ảnh hưởng rất lớn đối với các giai đoạn sau này.
Không chỉ chính những người ở độ tuổi này cảm nhận được bản thân đã lớn, cha mẹ thầy cô và những người xung quanh cũng có thể cảm nhận đưỡ rõ. Những yêu cầu đặt ra đối với thanh niên, sinh viên ở giai đoạn này cũng khắt khe hơn. Điều này cũng khiến thanh niên, sinh viên ý thức hơn về vai trò của mình.
Độ tuổi sinh viên, thanh niên bắt đầu sự phát triển của việc tự ý thức
Sự tự ý thức về bản thân xuất hiện ngay từ khi chúng ta còn nhỏ và ngày một rõ ràng hơn ở lứa tuổi thanh niên, sinh viên. Đây là giai đoạn tự ý thức, tự đánh giá diễn ra với nhiều biểu hiện phong phú nhất.
Về ngoại hình, độ tuổi này sẽ chú ý một cách tỉ mỉ về các đặc điểm trên cơ thể mình. Họ thường đánh giá bản thân một cách nghiêm khắc và dễ bị một hoặc một vài đặc điểm nào đó mà không hài lòng. Thanh niên, sinh viên có những tiêu chuẩn về ngoại hình mà người lớn ít để ý tới, bắt đầu hình thành các khuôn mẫu mơ ước về tài năng ngoại hình ví dụ như các thần tượng của mình. Có ý thức chăm chút hơn cho bản thân, dễ định hình phong cách theo các xu hướng rõ ràng hơn.
Về tính cách, sự phát triển tự ý thức ở mỗi người là không giống nhau. Mỗi cá nhân ở độ tuổi này sẽ có tính cách riêng, cuộc sống riêng, mơ ước riêng, quan điểm riêng. Nhu cầu và quá trình tự tìm hiểu cũng như định hướng cho những đặc điểm tâm lý của bản thân diễn ra rất sôi nổi. Thanh niên, sinh viên sẽ phát triển tâm lý, nhân cách, năng lực một cách chủ động. Quá trình này có những ảnh hưởng bởi những yếu tố từ khi còn nhỏ. Đồng thời, cũng sẽ bị tác động mạnh bởi môi trường và những gì được tiếp thu được từ bên ngoài trong giai đoạn này.
Việc tự đánh giá về tâm lý, nhân cách, năng lực sẽ giúp thanh niên, sinh viên nhìn nhận lại bản thân mình. Đây là một phương diện của tự ý thức và tự giáo dục. Nhờ quá trình này, mỗi cá nhân sẽ có các biện pháp thích hợp để dần hoàn thiện bản thân hơn.
Nhiệm vụ của thanh niên, sinh viên trong giai đoạn này là những đấu tranh tâm lý để quyết định sự phát triển của bản thân trong tương lai. Đầu tiên là xác định lại vai trò của mình trong xã hội. Đồng nghĩa với việc sẽ phải xác định quyền tự chủ với cha mẹ, định hướng sở thích và nghề nghiệp, tạo ra bản sắc giới tính riêng… Cũng vì vậy mà thanh niên, sinh viên sẽ tích cực tìm hiểu và học hỏi hơn, chủ động làm giàu vốn hiểu biết của mình.
Khả năng tư duy và trí tuệ của thanh niên, sinh viên ngày càng phát triển hơn. Đây là giai đoạn mà tính tích cực và độc lập của mỗi người bùng nổ mạnh mẽ nhất. Nhờ vậy, thanh niên cũng là thế hệ sáng tạo nhất. Họ khái quát vấn đề, học hỏi tìm tòi ra những điều mới. Trên giảng đường, họ cũng ưa thích những thứ mới mẻ, đột phá. Chán nản với những khuôn thước cũ, những phương pháp học truyền thống. Trong giai đoạn này, nếu những người hướng dẫn có được phương pháp giảng dạy thích hợp, kích thích khả năng sáng tạo và trí tuệ tiềm tàng của thanh niên sinh viên thì sẽ là sự hỗ trợ tốt nhất đối với thanh niên, sinh viên.
Các mối quan hệ trong thời điểm này cũng có sự xáo trộn và thay đổi. Tình cảm gia đình dần thu hẹp hơn, mở rộng các mối quan hệ bạn bè, đặc biệt là những tác động từ tình bạn khác giới. Nhiều loại tình cảm khác cũng xuất hiện trong giai đoạn này giúp sinh viên, thanh niên khám phá cuộc sống và hoàn thiện tâm lý của bản thân. Đó không chỉ là tình cảm giữa người với người, đó còn là tình cảm thẩm mỹ, yêu cái đẹp, yêu khoa học, yêu nhân văn…XEM THÊM
Bên cạnh cách tiếp cận sinh học, những yếu tố tâm lý xã hội là khía cạnh được quan tâm nhất trong giai đoạn thanh niên sinh viên. Giai đoạn sau sẽ mang tính kế thừa của giai đoạn trước. Trong giai đoạn này, các bậc cha mẹ, thầy cô luôn cần quan tâm đến đặc điểm tâm lý lứa tuổi thanh niên, sinh viên nhằm đảm bảo sự phát triển tốt nhất của độ tuổi sinh viên, thanh niên nhằm nâng cao chất lượng của các giai đoạn kế tiếp trong cuộc đời.